Polska na ostatnim miejscu w Europie pod względem liczby lekarzy

Niedostatek lekarzy rodzinnych poważnie utrudni otrzymanie pomocy w podstawowej opiece zdrowotnej.

Statystyki nie kłamią, raporty OECD też nie. Zwłaszcza dotyczące ochrony zdrowia. W najnowszym, zatytułowanym „Health at a Glance 2018” („Zdrowie w skrócie”), Polska pod względem liczby lekarzy znalazła się w Europie na ostatnim miejscu.

Najgorzej z podstawową opieką zdrowotną

W najtrudniejszym położeniu jest podstawowa opieka zdrowotna, ponieważ na tle wszystkich specjalizacji odsetek lekarzy rodzinnych kształtuje się u nas na poziomie zaledwie 9 proc. W pozostałych krajach wskaźnik ten wynosi od kilkunastu do 27–38 proc., a w Portugalii nawet rekordowe 46 proc.

I marną jest pociechą, że Grecy mają gorzej (5 proc.), ponieważ akurat oni pod względem liczby wszystkich praktykujących lekarzy na tysiąc mieszkańców biją inne państwa na głowę – współczynnik ten wynosi u nich 6,6. Średnia europejska to 3,8, a w Polsce – znów tylko 2,4.Na ochronę zdrowia skarżą się wszyscy od lat, młodsi i starsi, ale głośne narzekania na brak lekarzy zaczęły się dopiero w ostatniej dekadzie. Na ogół dotyczą one specjalistów rozmaitych dziedzin spoza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) – dyrektorzy szpitali nie mają bowiem kim zapełnić grafików dyżurów, brakuje obsady na oddziałach, a pacjenci cierpią w długich kolejkach.

Opieka podstawowa, którą zajmują się lekarze rodzinni często na samozatrudnieniu, nie odczuwała do tej pory niedostatków specjalistów, a przynajmniej nie mówiono o tym otwarcie. Teoretycznie dużo łatwiej dostać się do lekarza rodzinnego niż okulisty lub dermatologa, więc wszyscy żyli w błogim przekonaniu, że jeśli spodziewać się jakiegoś krachu, to nie w przychodniach medycyny rodzinnej i nie tam, gdzie każdy obywatel leczy swoje najpowszechniejsze dolegliwości.

Polska medycyna rodzinna okazała się klapą

Ale opublikowany raport OECD burzy ten spokój. Podstawowa opieka zdrowotna – filar każdego systemu opieki medycznej – może wkrótce nie sprostać zmianom demograficznym, gdyż ludzi starszych, wymagających zdwojonej opieki lekarzy rodzinnych, będzie przybywać, a specjalistów z tej dziedziny akurat ubywa.

Państwo wydaje się na razie bezradne wobec tych przeciwstawnych tendencji. 25 lat temu medycyna rodzinna, na wzór krajów zachodnich, przedstawiana była jako panaceum na największe bolączki odziedziczone po socjalistycznej służbie zdrowia. Widać, że ta reforma okazała się kompletną klapą.

Czytaj także: Kontrakty, stawki, umowy, czyli sekrety medycznego biznesu

Lekarz rodzinny od wszystkiego w Polsce się nie sprawdził

Dobrze pamiętam konferencje, zjazdy oraz strzeliste dokumenty programowe, jakie na początku lat 90. XX w., wkrótce po zmianach ustrojowych, zaczęto poświęcać lekarzom rodzinnym. Musieliśmy ich wykształcić niemal od zera, w czym pomagali Holendrzy, Duńczycy i Brytyjczycy – nasi reformatorzy zapatrzeni byli przecież w anglosaski system medycyny, gdzie pozycja takiego specjalisty od stuleci cieszyła się olbrzymim uznaniem.

Stąd zrodziła się koncepcja lekarza omnibusa, mającego być dla własnej trzódki chorych przewodnikiem po meandrach całego systemu lecznictwa, opiekującym się kilkoma pokoleniami pacjentów, będącym na każde ich wezwanie. Pobożnym życzeniem – nie tylko kolejnych ministrów zdrowia z przełomu XX i XXI w., ale i pionierów tej nowej specjalności w Polsce – okazał się ambitny plan przeszczepienia takiej idei na nasz grunt.

Czytaj także: Państwo nie panuje nad zdrowiem dzieci i młodzieży

Od początku nie dysponowano wystarczającymi kadrami, kasy chorych (a potem NFZ) miały węża w kieszeni, by móc odpowiednio sfinansować podstawową opiekę zdrowotną, zaś Polacy przyzwyczajeni do innego modelu służby zdrowia nie byli wcale przekonani do kompetencji tej nowej grupy lekarzy (zresztą utwierdzali ich w tej postawie dotychczasowi specjaliści, jak również media).

Koniec końców już na starcie medycyna rodzinna w krajowym wydaniu okazała się bardzo słaba i mimo że po 25 latach okrzepła, wciąż cierpi na wiele mankamentów: kompetencyjnych, finansowych i wizerunkowych. W dodatku jej przyszłość nie rysuje się w różowych kolorach.

Co dalej z medycyną rodzinną?

Jak zatem będzie? Nie ma roku, by lekarze rodzinni przy podpisywaniu umów z Narodowym Funduszem Zdrowia nie artykułowali swojego niezadowolenia przy przedstawianych im warunkach pracy. Zwykle ich żądania są spełniane, gdyż resort zdrowia nie ma innego wyjścia. Za pieniędzmi wciąż jednak w podstawowej opiece zdrowotnej nie idzie ani wyższa jakość, ani poprawa wskaźników świadczących o lepszych efektach leczenia. Koordynację udało się zapewnić w nielicznych dziedzinach, np. w diabetologii, a i to nie w całym kraju na jednakowym poziomie i nie w pełnym, satysfakcjonującym zakresie.

Ale czy jest odwrót od medycyny rodzinnej? Czy jeśli dalej będzie ubywać w niej kadr (i tak od startu zbyt skąpych, skoro absolwenci studiów medycznych nie widzą swojej przyszłości w tej niełatwej specjalizacji), to trzeba będzie ją całkowicie pogrzebać? Jakoś sobie tego nie wyobrażam. Liczmy więc na to, że decydenci, mając przed oczami ostatni raport OECD, pójdą po rozum do głowy i zaczną tak reformować cały system, by podstawowa opieka zdrowotna zachowała w nim miejsce jeszcze na długo. Bo przeżytkiem nie jest. Ani też nie ma czym jej zastąpić.